Kolej parowa Svinov – Klimkovice

Kolej parowa Svinov – Klimkovice

49.7835431N, 18.1364303E, Ul. Nádražní 233

(8.12.1911 – 1.1.1978)

 

Pierwsze plany i projekty budowy lokalnej kolei, która umożliwiłaby połączenie komunikacyjne z koleją państwową i prężnie się rozwijającą przemysłową Morawską Ostrawą, powstawały w Klimkovicach, podobnie jak w szeregu innych gmin i miast na północnych Morawach i Śląsku, już od początku drugiej połowy XIX wieku. Z wielkim rozmachem planowano wówczas projekt doprowadzenia pierwszej trasy kolejowej
do metropolii Górnego Śląska – Opawy, nawet aż z Trenčína na Słowacji. Upadły one już wkrótce w roku 1873 po wielkim krachu finansowym na giełdzie wiedeńskiej. Prawdopodobnie w tym samym czasie ujrzały światło dzienne dużo bardziej realnie opracowane projekty wybudowania krótszych miejscowych (lokalnych) tras kolejowych, połączonych z nowo uruchomioną państwową koleją Północną cesarza Ferdynanda. Ich elementem była z pewnością także miejscowa trasa prowadząca ze Svinova do Klimkovic. Zakładała ona ponadto umożliwienie niezwykle korzystnego i szybkiego połączenia komunikacyjnego dla obywateli Klimkovic, przeważającej części gminy Polanka nad Odrą i Svinova z prężnie się rozwijającą przemysłową Morawską Ostrawą. Było to, co zostało później potwierdzone w praktyce, rozwiązanie niezwykle rozumne i dalekowzroczne, a ponadto możliwe do zrealizowania pod względem technicznym.

Nieustraszonym entuzjastą i pionierem budowy lokalnej trasy kolejowej pomiędzy Svinovem i Klimkovicami był w omawianym okresie przede wszystkim MUDr. Jan Moravec, któremu razem ze swoimi współpracownikami po kilkuletniej pracy odrodzeńczej i przy mocnym poparciu uświadomionych narodowo robotników, udało się uzyskać potrzebne głosy w gminnych wyborach i w roku 1895 został w Klimkovicach burmistrzem miasta. Forsował między innymi potrzeby miasta, również przyspieszone rozpoczęcie wszelkich prac przygotowawczych do projektu budowy lokalnej kolei, co, z powodu niedostatków istniejącego połączenia komunikacyjnego okolicznym światem, uważał za zasadniczą i pierwszorzędną kwestię dla rozwoju. W roku 1900 niestety zmarł na tzw. "chorobę biedoty", gruźlicę. Końcowy przełom w stanie przygotowywania projektu i możliwościach rozpoczęcia budowy miejscowej trasy kolejowej nastąpił dopiero po kilku latach w roku 1907, kiedy to miejsca w radzie miejskiej w Klimkovicach uzyskali ludzie, którzy wybudowanie kolei postawili sobie za swój pierwszoplanowy cel osobisty. Groziło bowiem, że z powodu braku nowoczesnego połączenia komunikacyjnego miasto całkowicie straci swój dotychczasowy status administracyjny i gospodarczy (siedziba sądu okręgowego, urzędu skarbowego, ważnych rzemiosł, sklepów i jarmarków). Dlatego też dnia 9 maja 1907 wybrano komitet działaczy na rzecz budowy miejscowej kolei. W aktywne wspieranie nowego połączenia komunikacyjnego byli wówczas nadzwyczaj mocno osobiście zaangażowani przede wszystkim tutejszy weterynarz i późniejszy burmistrz Klimkovic – MVDr. Rudolf Resner oraz dyrektor szkoły gminnej
w Klimkovicach Josef Hradil. Resner napisał liczący kilka stron rękopis, którego jedynym celem było przekonanie urzędów ziemskich i państwowych oraz szerokiej publiczności o ogólnym znaczeniu i potrzebie wybudowania miejscowej kolei, prowadzącej do Klimkovic ze Svinova przez Polankę nad Odrą i tym samym uzyskanie poparcia dla tej budowy również u obywateli obydwu wspomnianych gmin. Planowana budowa kolei znalazła w ten sposób wiele zrozumienia i wparcia przede wszystkim w sąsiedniej Polance nad Odrą. Następnie razem uzgodniono termin rozpoczęcia prac przygotowawczych na czerwiec 1908, które faktycznie zrealizowano pół roku później. Po wykonaniu niezbędnych prac przygotowawczych kontrakt na realizację właściwej budowy uzyskała w roku 1910 firma Dr Ing. A. Samohrd z Brna, a to za łączną cenę 1.033.691,- koron starej waluty austriackiej. W celu zagwarantowania płynności finansowania budowy kolei została założona samodzielna spółka akcyjna, którą tworzyli akcjonariusze z wszystkich trzech gmin, biorących udział w budowie (Klimkovice, Polanka, Svinov). Spółka wyemitowała łącznie 4.850 obligacji o wartości nominalnej 200 koron za jedną obligację. Pozostałą kwotę 91.300 K na koniec przekazał kraj śląski. Gmina Klimkovice zwróciła się co prawda do władz austriackich z wnioskiem o współfinansowanie, odrzuciły one jednak możliwość wsparcia finansowego dla budowy tej miejscowej trasy, dlatego też była ona finansowana
w większości dzięki samopomocy drobnych akcjonariuszy. Prace budowlane rozpoczęto w pełni dopiero
w grudniu 1910 roku, a za niecały rok, w listopadzie 1911 miejscowa trasa kolejowa ze Svinova do Klimkovic, z normalnym rozstawem osi, o łącznej długości użytkowej 7.360 metrów, była dokończona. Ósmego grudnia 1911 roku, dokładnie o godzinie 8 rano z dworca w Klimkovicach wyjechał, przy akompaniamencie radosnej wrzawy miejscowych obywateli, pierwszy w historii, odświętnie udekorowany pociąg parowy, jadący przez Polankę nad Odrą do Svinova. Sen wielu generacji obywateli, nie tylko z naszego miasta, ale również
z następnych dwóch śląskich gmin, przerodził się tego dnia w znaczące wydarzenie historyczne. W końcu także Klimkovice łączyła ze światem własna trasa kolejowa!!!

 

Najważniejsze wydarzenia z czasów istnienia miejscowej (lokalnej) trasy kolejowej Svinov – Klimkovice:

8.12.1911

Uroczyste rozpoczęcie użytkowania. Na początku codziennie jeździło pięć par pociągów ze Svinova
do Klimkovic i z powrotem z dwoma własnymi lokomotywami parowymi, pięcioma wagonami osobowymi, jednym wagonem służbowym, czterem towarowymi i dwiema wagonami pomocniczymi różnego szeregu drugiej i trzeciej klasy. Opłata za przejazd wynosiła 20, 30 i 40 halerzy. Od 1.5.1912 wprowadzono (szóste) połączenie kolejowe (jeździło w środę, w piątek, w niedziele i święta). Eksploatacje miejscowej kolei administrowanej przez gminę Klimkovice gwarantowały austriackie koleje państwowe z siedziba w Wiedniu, a to aż do rozpadu monarchii austro-węgierskiej w roku 1918.

23.3.1914

Po trzech latach użytkowania gmina Klimkovice otrzymała dokument koncesyjny od Ministerstwa kolei
w Wiedniu. Gmina Klimkovice stała się koncesjonariuszem tej miejscowej trasy.

28.10.1918

Dzięki powstaniu niepodległej Republiki czechosłowackiej użytkowanie trasy przejęły Czechosłowackie koleje państwowe (CzSKP), w dalszym ciągu na konto właściciela. Językiem urzędowym przy użytkowaniu kolei był czeski.

1921

Od roku 1921 gospodarka kolei znajduje się w deficycie finansowym. Dlatego też miasto Klimkovice stara się ponownie sprzedać trasę. Opinie na ten temat w Svinovie i w Polance są diametralnie różne.

1924

Spółka akcyjna miejscowej kolei rozpoczęła negocjacje na temat odkupienia przynoszącej straty kolei
ze Spółką miejscowej kolei w Morawskiej Ostrawie, za kupną cenę 2,5 milionów koron.

5.11.1925

Końcowa decyzja o sprzedaży i przeniesieniu koncesji eksploatacyjnej na Spółkę morawskich miejscowych kolei (SMMK), która zapewniała transport tramwajowy na miejscowej, morawsko-ostrawskiej trasie i której właścicielem była Morawska Ostrawa. Ponownie ożyła wówczas dyskusja na temat planu przedłużenia trasy klimkovickiej aż do Bílovca. SMMK przy zakupie zobowiązała się, że spłaci CzSK dwumilionowe straty, a gminie Klimkovice jako byłemu koncesjonariuszowi wypłaci pół miliona koron. ( Z kwoty tej mogło być następnie wypłacone drobnym akcjonariuszom 70% wartości ich akcji). Już w listopadzie roku 1925 rozpoczęto stopniową elektryfikacje trasy i jej połączenie z ostrawską miejscowa trasa tramwajową.

16.5.1926

Rozpoczęcie elektrycznej kolei na trasie Svinov – Klimkovice. Regularne użytkowanie z podróżnymi na trakcji elektrycznej rozpoczął tramwaj z godzina odjazdu 10:47 ze stacji końcowej Morawska Ostrawa (teraz koło mostu Miloše Sýkory). O tej samej godzinie ze Svinova wyjechał elektryczny tramwaj w kierunku
do Klimkovic. (jechali w nim wyłącznie przedstawiciele gminy i państwa oraz zaproszeni goście, którzy wzięli udział w uroczystym otwarciu trasy w siedzibie Sokoła w Klimkovicach). W celu elektryfikacji trakcji trzeba było przeprowadzić szereg mniejszych czy większych robót budowlanych, na które spółka SMMK wydała łącznie 1.664.000,- koron. Na trasie wprowadzono czterdziestominutowy interwał, a linia miała oznaczenie „K“ (Klimkovice). Do pierwotnych czterech przystanków po elektryfikacji dodano jeszcze nowe przystanki a to: (Svinov-młyn, Přemyšov i Václavovice).

1938-1945

Okres okupacji niemieckiej w żaden sposób nie pomogło w rozwoju miejscowej kolei. Cała trasa znalazła się na terenie Sudetów i jej eksploatacja odbywała się całkowicie według niemieckich przepisów. Tramwaje kierunku od Ostrawy kończyły trasę w Novej Vsi, a most przez Odrę, gdzie znajdował się punkt celny, trzeba było przejść pieszo. Część trasy od mostu do dworca w Svinovie od r. 1939 zapewniał specjalny „tramwaj wahadłowy“. Stąd do Klimkovic jeździł tramwaj z ok. pięćdziesięciominutowym interwałem (czas jazdy pozostał bez zmian– ok. 22 min.) Ta "stopniowa" jazda aż do Ostrawy (poza tymczasowymi przerwami
w okresie wojennym i powojennym) trwał aż do roku 1953, kiedy to linia z Klimkovic została definitywnie zakończona w Svinovie i podróżujący musieli się przesiadać. Przez cały czas od uruchomienia aż do roku 1972 na trasie był również utrzymywany transport towarowy.

1947

W styczniu 1947 walne zgromadzenie SMMK podjęła decyzje o likwidacji własnej spółki i przekazaniu majątku miastu Ostrawa. W sierpniu 1947 doszło do zmiany numeracji linii, a linia do Klimkovic z pierwotnego oznaczenia „K“ otrzymała nowe oznaczenie – linia nr 5. Okres powojenny przyniósł w roku 1946 również nowe plany złożone przez Radę narodową w Klimkovicach, a to przedłużyć trasę tramwajową z Klimkovic dalej aż do Hradca nad Morawicą, co zostało poparte przez kolejnych 15 gmin. Z powodów technicznych i finansowych nie doszło jednak do opracowania i realizacji tego projektu.

1.4.1952

Na trasie doszło do wprowadzenia trzydziestominutowego interwału odjazdów z regularnym mijaniem składów tramwajowych na nowo wybudowanej stacji zwrotnej Polanka – Zamkowa [Zámecká].

1.3.1958

Dochodzi do nowej zmiany numeracji linii w Zakładzie komunikacji miejskiej Ostrawa (powstał jako beneficjent SMMK). Linia do Klimkovic ma nr 12, a pierwotne oznaczenie nr 5 przeszło na linię kyjovicką.

1963 do 1967

Od 1 lipca 1963 w wagonach motorowych wprowadzono tzw. pracę „jednoobsługową“, a od 1.7.1967 klimkovicka linia ponownie zmienia numer, tym razem na nr 6.

1970 – 1972

Z historią trasy do Klimkovic wiąże się również historia transportu towarowego w Ostrawie. Po zakończeniu transportu towarów ze Svinova do Kyjovic w roku 1970, klimkovicka trasa, jako jedyna w całej Ostrawie, miała nadal aktywny transport towarowy. Na tej trasie został on definitywnie zakończony 31.1.1972. W ten sposób również po 78 latach swego istnienia został zakończony towarowy transport tramwajowy w ostrawskiej miejskiej sieci tramwajowej.

1974

Na trasie powstał nowy przystanek „Kopalnia Odra” [„Oderský důl“] (służył tylko dla robotników w nowej kopalni).

1977 do 1978

Fatalnym dla trasy do Klimkovic stał się rok 1977. Dnia 25.11.1977 Wojewódzka rada narodowa północnych Moraw wydała decyzję o zlikwidowaniu elektrycznej trasy tramwajowej Svinov – Klimkovice, z datą ukończenia  ruchu komunikacyjnego w dniu 31.12.1977. ostatnim dniem użytkowania był faktycznie dopiero Nowy rok 1978, kiedy to wagon nr 46 zabezpieczał jeszcze poranne połączenia. Faktycznie ostatnie połączenie odjechało z Klimkovic do Svinova 1 stycznia 1978 o godz. 3:32. Ponieważ połączenie to było ostatnie
w historii, na szynach przystanku Přemyšov rozpalono ogień, a w poprzek torów położono drzewo, które symbolicznie miało "nie dopuścić" do ukończenie eksploatacji tej starej trasy. Zanim tramwaj kontynuował
w ciemnościach nocy swoją jazdę do swojego celu w Svinovie, obecni zarecytowali długi wiersz na pożegnanie z tak lubianą "klimkovicką lokalna kolejką". Służyła ona przecież tutaj ludziom wiernie i uczciwie w XX wieku, a więc ponad 66 lat.

 

Źródła:

Josef Cvik i in.: - 70 lat miejskiej komunikacji publicznej w okolicach Ostrawy, DPMO 1964

Jan Dvořák: - 100 lat miejskiej komunikacji publicznej w Ostrawie, DPMO 1994

Zespół autorów: - 100 lat tramwajów elektrycznych w Ostrawie, DPMO 2001

Antonín Hub: - Klimkovice, Urząd miejski w Klimkovicach 1994

Informator DPO a.s. nr 1/2008

Notatki i rękopisy p. Libora Hynčicy i członków Klubu historii DPO, 2006

 

Opracował: Ing. Jiří Pillich, kronikarz miasta Klimkovice, 11-2011